30 lipca (środa) 2025 r. w Wieliczce w sali „Magistrat” Urzędu Miasta i Gminy odbyło się 66 spotkanie z cyklu „Wieliczka-Wieliczanie” Bis! pt. „I wojna światowa (1914-1918) i udział w niej wieliczan - Pamiętamy!’. 28 lipca b.r. minęło 111 lat od wybuchu tej wojny.

Organizatorem spotkania było Stowarzyszenie „Klub Przyjaciół  Wieliczki” (KPW), które zaprosiło do współpracy  w organizacji wydarzenia Oddział Krakowski Instytutu Pamięci Narodowej (IPN) Biuro Upamiętnienia Walk i Męczeństwa.  Patronat Honorowy  nad spotkaniem objął Burmistrz Miasta i Gminy Wieliczka Rafał Ślęczka.   Temat I wojny światowej był prezentowany w ramach spotkań z cyklu „Wieliczka-Wieliczanie" na 85, 131,  202  spotkaniach, zebrane treści zostały zawarte przez niżej podpisaną w zeszytach nr:  30 (2005 r.),  76 (2008 r.), 147 (2014 r.)  „Biblioteczki Wielickiej". Miejsca upamiętniające wydarzenia tej wojny na naszym terenie zostały przedstawione na 97 spotkaniu i opublikowane w zeszycie 42 „Biblioteczki Wielickiej" ( 2006 r.).

Przed spotkaniem KPW prowadziło wycieczkę zainteresowanych po wielickim cmentarzu do kwatery wojskowej,  gdzie znajduje sie  cmentarz wojenny nr 381 z I wojny światowej  z grobami 98 żołnierzy. Pierwsze pochówki były tu z 31.11.1914 r. , a ostatnie z 24.04.1915 r.  Byli to  ranni żolnierze, ktorzy przebywali w szpitalu  wojskowym w szkole na Zadorach.  Odwiedziliśmy groby legionistów: dr Tadeusza Bierczyńskiego (1891-1970), i odrestaurowane przez Oddział Krakowski  IPN groby weteranów:  sierż. Eugeniusza Hruzik (1898-1922),  plut. Józefa Hruziuk (1901-1986) i Zigniewa Machowicza (1900-1918), Bolesława Machowicza (1899-1920).

I Wojna Światowa była konfliktem zbrojnym między Ententą, którą tworzyły: Wielka Brytania, Francja, Rosja,  potem Serbia, Japonia i Włochy z tzw. państwami centralnymi: Austro-Węgry, Niemcy poparte przez Turcję i Bułgarię. Pretekstem, do wybuchu wojny  było zamordowanie w Sarajewie, stolicy Bośni, 28.06.1914 r.  w wyniku zamachu następcy tronu Austro-Węgier, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda Habsburga i jego żony. Bośnia należała do austro-węgierskiej monarchii, z czym nie godzili się Serbowie, którzy chcieli doprowadzić do zjednoczenia wszystkich Jugosłowian. Właśnie dlatego zorganizowali zamach na wizytującego Sarajewo arcyksięcia Ferdynanda. Strzały w Sarajewie były pierwszym ogniwem łańcuchowej reakcji, która doprowadziła do wojny. Austria postawiła Serbii ultimatum: wydanie zamachowców i potępienie ich czynu przez serbski rząd. Serbia mając poparcie Rosji odmówiła. W tej sytuacji po trwających prawie miesiąc dyplomatycznych przetargach Wiedeń zdecydował się na użycie siły. Rosja ogłosiła powszechna mobilizację. Niemcy zapowiedzieli wypowiedzenie wojny jeśli Rosjanie mobilizacji nie cofną. Rosjanie jej nie cofnęli… W trwającej 4 lata wojnie udział wzięły 33 państwa, ok.70 mln żołnierzy (10 mln zabitych, 20 mln rannych). W wyniku I wojny światowej rozpadła się monarchia austro-węgierska; Niemcy i Austria stały się republikami, powstała Rosja Radziecka i wiele nowych państw m.in. wywalczyła niepodległość Polska. Polska, choć sama nie istniała jako państwo w latach tej wojny, stała się polem licznych bitew, w których ginęli masowo wcieleni do zaborczych armii Polacy.  6. 08. 1914 r., w dniu wybuchu wojny między Austrią a Rosją, granicę Królestwa Polskiego przekroczył przybyły z Krakowa oddział strzelców J. Piłsudskiego zwany I Kompanią Kadrową, który miał wywołać powstanie przeciw Rosji. 7 i 25. 08. 1914 r. z Wieliczki wyruszyły do Krakowa dwa oddziały ochotników pod dowództwem Bolesława Szpunara i Tadeusza Bierczyńskiego - walczyły w I i II brygadzie Legionów Polskich. W armii austriackiej służyli i walczyli mieszkańcy Wieliczki i okolic. 28.11. 1914 r. Wieliczkę opuściło wojsko austriackie a wkroczyło do niej wojsko rosyjskie, które okupowało miasto do 6 grudnia 1914 r. W dniach 25-26 grudnia 1914 r. pluton wielicki B. Szpunara został rozbity pod Łowczówkiem k. Tarnowa. Wydarzenia I wojny w Wieliczce upamiętniają:  cmentarz wojenny  nr 381 z  obeliskiem „Pro – Patria – Mortuis 1914-1918, tablice, na których napisy utrwalają pamięć o  wyjściu 7. 08. 1914 r. Oddziału Strzelców pod dowództwem B. Szpunara i T. Bierczyńskiego przy Pomniku Niepodległości i w klasztorze OO. Franciszkanów, obelisk na wzgórzu Kaim, który przypomina  odparcie Rosjan spod Krakowa  przez żołnierzy austro-węgierskich w dniu 6. 12. 1914 r.

Spotkanie otworzyła i prowadziła Jadwiga Duda, prezes Zarządu KPW, witając przybyłych a wśród nich prelegentów. Zaprezentowała afisz z tytułem i programem 66 spotkania „Wieliczka-Wieliczanie” Bis! oraz lipcowy „Głos Wielicki 24”, w którym znajduje się  relacja z 65 spotkania o wielickim Osiedlu Bogucice. Wraz z wiceprezes KPW Aleksandrą Pasek wręczyły legitymacje członkowskie: Halinie Nocoń i Barbarze Weiss. Patryk Przetacznik, dyrektor  Prywatnej Szkoły Muzyczno-Artystycznej Wielicka Kopalnia Talentów zapowiedział występ uczniów. Amelia Przetacznik zaśpiewała utwory: „Żołnierzu Panienko” z 1944 r. i tekst Adama Asnyka pt. „Da Bóg zasiąść kiedyś w Polsce wolnej” a Jakub Springer na akordeonie zagrał utwór pt. „Romans”. Publiczność gorącymi brawami nagrodziła występy uczniów, a prowadząca obdarowała ich upominkami od Burmistrza. 

Prelegenci zostali zaproszeniu za stół prezydialny i kolejno wygłaszali prelekcje: Bohdan Piotrowicz, historyk, prezes Stowarzyszenia Pomocy Szkole „Małopolska”,  członek KPW  -  „I wojna światowa (1914-1918) - zarys wydarzeń.”;  Marcin Perek, członek KPW  - „Żołnierze Legionów Polskich z terenu miasta Wieliczki i okolicy, pochowani na Cmentarzu Komunalnym w Wieliczce. Ich losy podczas I wojny światowej”.  Kolejno wymienieni zostali z bigrafiami: Władysław Batko (1898-1947), Tadeusz Bierczyński (!891-1970), Julian Blok (1888-1971), Józef Blum (1894-1937), Jan Bogda (1897-1966), Franciszek Borowiec (1896-1969), Wojciech Cholewa (1890-1923), Stanisław Chudoba (1875-1951), Mieczysław Dziewoński (18985-1940), Włodzimierz Gaczoł (1895-1955), Jan Gawlik (1895-1973), Karol Grzywacz (1872-…), Adam Hojnik (1897-1937), Stanisław Jamka (1895-1940), Władysław Jamka (1898-…), Roman Jamróz (1894-…), Jan Jarosik (1898-1977), Edward Jurek (…-1923), Ignacy Kaczmarczyk (1893-1957), Aleksander Kasprzyk (…- 1977), Ludwik Konopka (1895-1968), Zygmunt Kurzawa (1894-1943), Klemens Lembas (1895-1963), Bolesław Machowicz (1899-1920), Franciszek Nowak (1883-1958), Jan Owsianka (1890- 1920), Zygmunt Pallan (1892-1969), Jan Pasek (1899-1964), Władysław Pasternak (1894-1947), Feliks Rzepecki (1885-1939), Władysław Rzepecki (1900-1989), Zygmunt Strzelecki (1897-1939), Zygmunt Szczurkowski (1884-1969), Franciszek Widomski (1893-1981), Adolf Uhl (1891- 1947), Tadeusz Zapiór (1899-1988), Tomasz Żywiec (1887-1961)”; 
Jan Matzke, członek KPW - „Wieliccy legioniści, Kawalerowie Orderu Virtuti Militari” Wymienił kolejno z bigrafiami:  Stefan Broniowski (1894-1962), Jan Cygankiewicz (1888-…), Stanisław Cieślik (1894- …)., Czesław Góralik (1895-, Jerzy Hojarczyk (1984-1951), Jan Kaczor (1892-1939), Kazimierz Krzyżak (1897-…), Ludwik Lepiarz (1891-1937), Adam Larysz Niedzielski (1901-1971), Edward Okulski (1891-1940), Władysław Rzepecki (1900-1989), Stanisław Scheuring (1894-….), Marian Stankiewicz (1890-1915), Bolesław Szpunar (1890-1914), Jan Sendorek (1896-1934), Oswald Unger (1894-…)”;

Maria Konieczny z Oddziału Krakowskiego  IPN z Biura Upamiętnienia Walk i Męczeństwa -  „Renowacja przez IPN w Krakowie  grobów legionistów na wielickim cmentarzu: Bolesława (1899-1920)  i Zbigniewa (1900-1918) Machowiczów, Eugeniusza (1898-1922) i Józefa Hruziuk (1901-1986)”. Zebrani prelegentów nagrodzili brawami a prowadząca obdarowała ich Rocznikiem „Małopolska-regiony-regionalizmy-małe ojczyzny”.  Zachęciła  do przeczytania książki Henryka Łukasika pt. „TWIERTDZA KRAKÓW Wokół krakowskiej twierdzy. Epizody, bohaterowie, ślady bitwy o Kraków w 1914.” część IV (2009 r.). Lesław Madej wspomniał że w „Pamiętniku Mariana Dydyńskiego”, właściciela Raciborska jest przedstawiona budowa przez Austriaków w 1916 r. pomnika  na wzgórzu Kaim.  Zbigniew Ząjac z KPW zaprosił zebranych 14.08.b.r na 16.00-ta do Kokotowa na III Śpiewanie Pieśni Patriotycznych, J. Duda zaprosiła biorących udział w spotkaniu na 67 spotkanie „Wieliczka-Wieliczanie” Bis! pt. „45. rocznica  (1980-2025) powstania Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „SOLIDARNOŚĆ” w Małopolsce, Wieliczce i jej okolicy” 27.08. (środa) o godz.16.00-tej w sali „Magistrat”.  Na spotkaniu zostanie zaprezentowana nowość - książka pt. „Wieliczka-Wieliczanie” Bis! OCALIĆ PRZESŁOŚĆ OD ZAPOMNIENIA” Część I wydana przez Kopalnię Soli „Wieliczka”. W spotkaniu uczestniczyło 50 osób w tym Aleksandra Nocuń, była prezes Stowarzyszenia Przyjaciół Świątnik Górnych, prof. Wojciech Blajer z UJ, Piotr Stefaniak, historyk, autor wielu książek m.in „ŚWIĘTA KINGA ARPADÓWNA Życie i Dzieło” (Kraków 2012),  33 członków KPW. Przebieg spotkania fotografowała Justyna Twardosz.  Afisze na spotkanie przygotowała niżej podpisana z Łukaszem Birą z UMiG Wieliczka. O przygotowanie sali i opiekę nad nią dbała Katarzyna Skowron z UMiG Wieliczka.

 Opracowała Jadwiga Duda