7.04. (poniedziałek) 2025 r. odbyła się wycieczka do Chrzanowa zorganizowana przez Stowarzyszenie „Klub Przyjaciół Wieliczki”(KPW). Chrzanów miasto w województwie małopolskim, położone nad rzeką Chechło (lewym dopływem Wisły). Chrzanów leży na utworach Garbu Tenczyńskiego i Rowu Krzeszowickiego w południowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Niewielka zachodnia część gminy znajduje się w granicach Wyżyny Śląskiej Pagórów Jaworznickich.
Od 1999 r. siedziba powiatu chrzanowskiego. Liczy ok. 35.000 mieszkańców. Prawa miejskie Chrzanów uzyskał w XIV w. (niektóre źródła podają 1393 r., opierając się na wzmiance sądowej z tego roku o sprzedaży wójtostwa chrzanowskiego). Pierwszy zapis w najstarszej zachowanej księdze miejskiej pochodzi z 1408 roku. Chrzanów otrzymał również królewski przywilej lokacyjny na prawie magdeburskim (1500 r.) - był miastem otwartym, pozbawionym murów, którymi nie został otoczony dzięki swojemu położeniu wśród rozlewisk, lasów i grzęzawisk.
W wyniku III rozbioru Polski (1795 r.), w 1798 r. Chrzanów trafił pod zabór austriacki do Galicji Zachodniej. W latach 1809–1815 Chrzanów wchodził w skład Księstwa Warszawskiego (do którego nawiązuje herb miasta), a po kongresie wiedeńskim w latach 1815–1846 stał się częścią Rzeczypospolitej Krakowskiej. W latach 1846–1918 Chrzanów był częścią Wielkiego Księstwa Krakowskiego podległego Królestwu Galicji w Cesarstwie Austriackim. Wówczas to uruchomiono przebiegającą przez miasto linię kolejową (1856 r.) i rozwinął się handel rudami cynku i ołowiu. Chrzanowscy mieszczanie wspomagali między innymi powstanie styczniowe (1863–1864), organizując pomoc dla rannych dla powstańców i żołnierzy włoskich, takich jak Elia Marchetti. Na początku XX w. miasto intensywnie się rozwijało: powołano Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” (1909 r.) i Gimnazjum im. Stanisława Staszica (1911 r.). W Legionach Józefa Piłsudskiego służyło 538 mieszkańców miasta i okolic. W 20-leciu międzywojennym miasto znajdowało się w województwie krakowskim. Powstawały nowe zakłady przemysłowe, szpital, placówki oświatowe. Podczas I wojny światowej w mieście wybudowano 2 cmentarze wojenne. Cmentarz wojenny nr 444 i cmentarz wojenny nr 445.
Z nastaniem okupacji niemieckiej Chrzanów wraz z położonym na zachód polskim Górnym Śląskiem wcielono w listopadzie 1939 r. do III Rzeszy. W 1940 r. powstało w Chrzanowie getto, które w 1943 r. zostało zlikwidowane a Żydów wywieziono do pobliskiego obozu koncentracyjnego w Auschwitz. Budowa geologiczna okolic Chrzanowa wyróżnia się występowaniem rud cynku i ołowiu, wapieni, dolomitów, margli, piasków, glin i iłów. Miasto okalają bory sosnowe i buczyny karpackie. Według tradycji ustnej, od XIII w. Chrzanów i okoliczne miejscowości zamieszkiwała ludność napływowa zajmująca się pasterstwem i hodowlą bydła nazywana czabanami. Wywodziła ona swoje pochodzenie od pasterzy (czabanów), którzy przybyli na ziemie Małopolski wraz z najazdem Tatarów w 1241 r.
Społeczność ta z czasem przyjęła osiadły tryb życia i zasymilowała się z Polakami. Zachowała jednak do XX w. pewne swoje tradycje i utrzymywała własną odrębność kulturową. Przed II wojną światową około 50% mieszkańców miasta stanowili Żydzi. Chrzanów zaliczany jest do Krakowskiego Okręgu Przemysłowego. Od okresu międzywojennego było ośrodkiem przemysłowym (z fabryką maszyn budowlanych i lokomotyw spalinowych „Fablok” i zakładami materiałów ogniotrwałych) i wydobywczym (kopalnia rud cynkowo-ołowiowych). Zachował się historyczny układ miasta z rynkiem i wąskimi uliczkami (drewniane domy z XVIII w.). Do rynku doszliśmy ulicami: Zieloną i Krakowską. Po drodze oglądaliśmy m.in. zabytkowy drewniany dom pokryty papą.
Zatrzymaliśmy się w miejscu, gdzie w latach 1787-1973 znajdowała się Synagoga Wielka. Obecnie znajduje się tu tablica odsłonięta 18.02.2013 r. w 70.tą rocznicę zagłady ok.8000 Żydów mieszkańców miasta i okolic dokonanej przez Niemców w czasie II wojny światowej-18.02.1943 r. W Chrzanowie znajduje się cmentarz żydowski. Na rynku zatrzymaliśmy się przed herbem miasta oglądając znajdujące się wokół pożydowskie kamienice. Zatrzymaliśmy się przez rzeźbą -od 2008 r.- patrona miasta, świętego Mikołaja biskupa, która wykonał Piotr Idzi z Politechniki Krakowskiej, pochodzący z Gminy Wieliczka. Następnie udaliśmy się pod kościół pw. św. Mikołaja z XIV w. Znajduje się w nim kaplica św. Stanisława, której fundatorem był Andrzej Samuel Dembiński. Kolejno udaliśmy się do Muzeum im. Ireny i Mieczysława Mazarakich przy ul. A. Mickiewicza 13. Naprzeciwko siedziby Muzeum znajduje się tablica poświęcona pamięci oficerów Wojska Polskiego i funkcjonariuszy Policji Państwowej, pochodzących z Chrzanowa i okolic, zamordowanych przez Sowietów w Miednoje, Katyniu i Charkowie w 1940 r. Rosną tam także dęby katyńskie, które upamiętniają zamordowanych oficerów WP: Jana Oczkowskiego, Franciszka Piekarskiego, Emila Stacha, Felicjana Stradę. Główna siedziba Muzeum mieści się w zabytkowej oficynie dworskiej z XVIII w. przebudowanej w XIX w. przez ostatnich właścicieli dóbr dworskich Loewenfeldów.
Tu zwiedzaliśmy wystawę stałą obrazującą historię, kulturę, przyrodę ziemi chrzanowskiej. Podziękowaliśmy Pani Kustosz Marcie Gawor za oprowadzenie nas po Chrzanowie i Muzeum. Mogliśmy zabrać publikacje wydane przez Muzeum. Nie udało się nam zwiedzić drugiego budynku Muzeum tzw. domu Urbańczyka z końca XIX w., przy Alei Henryka 16, gdzie znajduje się czasowa wystawa pt. „Loewenfeldowie. Powrót do źródeł”. W wycieczce uczestniczyło 13 osób w tym z KPW: Grażyna i Eugeniusz Bieniek, Marta Borowiec, Jadwiga Duda, Halina i Marian Dyląg, Ewa Lelek, Małgorzata Złomek oraz zaprzyjaźnieni z KPW: Henryka i Władysław Babraj, Wanda Polan, Małgorzata Ślusarczyk, Tadeusz Woźniak. Dziękuje p. Dorocie Strojnowskiej z Krzeszowic za pomoc w nawiązaniu kontaktu z p. Martą Gawor. Dziękuję p. Halinie Dyląg za okazaną pomoc w organizacji i przebiegu wycieczki. Na godzinę 15.31 - wróciliśmy zadowoleni do Wieliczki.
Opracowała Jadwiga Duda, prezes Zarządu KPW, organizatorka wycieczki
